Bursztyn i drewno w wykonaniu Doroty Kos

Każdy materiał, z którym bursztyn łączy się w biżuterii i dziełach sztuki, nadaje mu nowego wyrazu i brzmienia. Złoto nadaje odcień luksusu, srebro – chłodną elegancję, skóra – wrażenie ciepła i komfortu. W nieskończonej liczbie komponentów drewno zajmuje szczególne miejsce. 

Połączenie drewna i bursztynu to bardzo dawna tradycja w wytwórczości artystycznej i sztuce ludowej krajów nadbałtyckich. Takie połączenie było wykorzystywane przy tworzeniu szkatułek i mebli, a nawet całych kompleksów dekoracji wnętrz (w tym słynnej Bursztynowej Komnaty). W takich dziełach drewno zawsze odgrywało rolę pomocniczą: służyło jako osnowa, szkielet konstrukcji lub podkład dla kompozycji mozaikowych. Drewniane, snycerskie elementy, z reguły pozłacane, często stanowiły obramowanie lub uzupełnienie wystroju bursztynowego (powszechnie uważano, że na złocistym tle bursztyn wygląda najpiękniej).

Drewno chętnie się stosuje, nawet jeśli ma ono szereg właściwości zagrażających bursztynowi: pochłania wilgoć z otoczenia, wskutek czego może pęcznieć i deformować się; w rezultacie nierównomiernego wysychania wypacza się lub pokrywa szczelinami; zagrażają mu grzyby i owady. Z drugiej strony, będąc materiałem miękkim i plastycznym, jest bardzo podobne do bursztynu – i to nie tylko z powodu przynależności do wspólnego świata roślinnego. W nim, podobnie jak w sukcynicie, zawarta jest energia słońca oraz zapis przeszłości naszej planety.

Tak samo jak bursztyn bałtycki drewno ma tysiące odmian różniących się odpornością, gęstością, kolorem i rysunkiem słoi. W zestawieniu z bursztynem wykorzystywane są najrozmaitsze gatunki drzew – od dość rozpowszechnionych (dąb, wiśnia, buk, grusza, jesion, klon, klon biały, jawor, orzech włoski i in.) do stosunkowo rzadkich i drogich (palisander, mahoń, heban, padauk, wenge, bukszpan i in.).

Prawie każdy ze współczesnych artystów pracujących z bursztynem chociażby sporadycznie, ale łączył go z drewnem. Jako przykłady mogą tu służyć obiekty artystyczne i wyroby jubilerskie takich autorów, jak m.in. Lonny Fechner (Dania), Jan Materek, (Polska), Manuel Vilhena (Portugalia), Silke Trekel (Niemcy), Ludmiła Sacharowa (Rosja) czy Sigitas Virpilaitis (Litwa). Na szczególną uwagę zasługuje twórczość mistrzów wyspecjalizowanych w bursztynowo-drewnianych kompozycjach.

Wymownym przykładem mogą tu posłużyć dzieła Marty Włodarskiej (Polska), która łączy nieobrobiony lub z lekka oszlifowany naturalny bursztyn z drewnem morskim, czyli kawałkami drewna wyrzuconymi na brzeg Bałtyku przez morskie fale. Za każdym razem udaje się jej tak dobrać kolor oraz rysunek drewna, że jego sąsiedztwo podkreśla naturalną urodę bursztynu. Elżbieta Szupienko (Polska) w swoich nowatorskich naszyjnikach i bransoletkach również łączy kawałki bursztynu ze znalezionymi na plażach bałtyckich odłamkami gałęzi i fragmentami drewna. Przeważnie pozostawia je w kształcie nieobrobionym, niekiedy pozłacając wybrane elementy. 

Inne podejście wyróżnia Łukasza Irchę (Polska): w jego wyrobach doskonałe kamienie bursztynowe o regularnej formie świetnie eksponują się na gładko wypolerowanych, zgeometryzowanych (okrągłych i prostokątnych) kształtach utworzonych z rzadkich i kosztownych gatunków drzew – wenge, amazake i bubinga. Bursztyn, promieniejąc słonecznym światłem i siłą witalną, wyraźnie kontrastuje z ascetycznym tłem ciemnego drewna. W rezultacie – prawdopodobnie  dzięki użyciu trzeciego komponentu, czyli srebrnych łączeń – tworzą się ozdoby niezwykle harmonijne, dekoracyjne i prawdziwie eleganckie.

Własny styl tworzenia układów mozaikowych z przeplatających się kawałeczków bursztynu i drewna prezentuje w swoich broszkach, pierścieniach i brelokach Dorota Kos (Polska). Styl jej prac nieco przypomina abstrakcyjne obrazy prekursorów neoplastycyzmu Pieta Mondriana i Theo van Doesburga.

Drewna w połączeniu z bursztynem używa bardzo często Giennadij Łosiec (Rosja) – autor wytwornych przyborów do palenia. Drewno (bukszpan i orzech) jest podstawowym materiałem cybuchów fajek lub korpusów tabakierek, zaś z bursztynu powstaje ustnik oraz dekoracyjne detale w postaci inkrustacji i aplikacji. Drewno i bursztyn są zawsze doskonale zestawione pod względem kolorów. Mają wspólny złocisto-żółty lub brązowo-bordowy koloryt. Wdzięku dodaje wyrobom wysmakowana inkrustacja, bursztynowa i metalowa.

Obrobione na tokarce drewno to istotna część popularnych przedmiotów użytkowych, jak przybory do pisania, zegary, lampy, szachownice, w tworzeniu których specjalizują się bursztynnicy kaliningradzcy Boris Sierow oraz Jurij i Wadim Łopatkinowie. Ten sam sposób obróbki drewna jest wykorzystywany w oryginalnych wazach z cennych gatunków drewna, ozdobionych bursztynem i innymi materiałami dekoracyjnymi (masa perłowa, srebro, złota folia i itp.), które wytwarza mistrz z Niemiec Vitaly Papst. 

W wyrobach pamiątkarskich Aleksandra Juricyna (Rosja) konstrukcja drewniana, przeznaczona do rozmieszczenia rzeźb z bursztynu, z pospolitej podstawki przekształciła się w ważny element treści i formy całej kompozycji (Smok, Złote Runo, Offis-cwiergi). Osobne miejsce zajmują kompozycje abstrakcyjne Igora Zalaldinowa (Rosja), w których powiązanie obydwu materiałów jest na tyle naturalne, że niekiedy zaciera się granica między bursztynem i drewnem.

Najbardziej efektowny wyraz w sztuce łączenia drewna i bursztynu został osiągnięty w dziedzinie tworzenia obrazów i rzeźb. Przyniosły go nowatorskie, nasycone głębokim sensem filozoficznym kolaże przedmiotowe Pauliny Biniek (Polska). Zastosowana przez artystkę technika asamblażu pozwoliła jej stworzyć z wyrzuconych na plażę morską kawałków bursztynu, łusek, fragmentów lin, papieru, materiałów i skamieniałości ekspresyjne obrazy, pobudzające do myślenia o marności egzystencji, płynności czasu, tajemnicach przyrody oraz wyzwaniach nowoczesności (tryptyk Koniec Wiadomości, obraz-naszyjnik Kartka z kalendarza i in.).

Prawdopodobnie najbardziej pomysłowym autorem w dziedzinie integracji obydwu materiałów jest Andriej Kawiecki (Rosja). W jego rzeźbach bursztyn i drewno nie tylko się uzupełniają, lecz często także i przeciwstawiają wzajemnie. Choć podstawowa część kompozycji rzeźbiarskiej jest wykonana z drewna, to właśnie stosunkowo niewielkie rzeźbione elementy bursztynowe decydują o jej formie i treści. W swych pracach artysta pokazuje stosunki wzajemne człowieka ze światem przyrody – istniejące w rzeczywistości i jakimi chciałby je widzieć (Dziewczyna z kotem, Człowiek i ptak, Pocałunek ryby). W innych przewodnim tematem stają się pasje ludzkie (Lotnik, Entomolog). W jeszcze innych dzieli on się swoimi refleksjami o życiu i śmierci, o bogactwie miłości, o krótkotrwałości natchnienia i mękach twórczości, o ludzkich typach i ludzkiej komedii (Przeciwstawianie się, Pegaz, Protegowany).

W przypadku wielu utalentowanych mistrzów bursztynnictwa jedną z przyczyn sięgnięcia po drewno są ograniczone możliwości plastyczne bursztynu bałtyckiego – niewystarczające do wyrażenia zamierzonych treści. Bursztyn, mimo swych bogatych walorów dekoracyjnych,  prawdopodobnie okazał się niedostateczny dla stworzenia wieloznacznych, filozoficznych obrazów, przekazujących refleksję artysty o odwiecznych zagadnieniach natury egzystencjalnej. I wtedy na pomoc bursztynowi przychodzi – wspólne pochodzeniem – drewno.

Literatura

  1. Amber in natural science, archaeology and applied arts, Wilno 2001
  2. U. Erichson, Moderne Bernsteinkunst, Ribnitz-Damgarten 1999
  3. Galeria bursztynu – http://www.amber.com.pl/galeria
  4. W. Gierłowski,  Gdańsk i gdańscy bursztynnicy, Gdańsk 1999
  5. S. Fijałkowski, Top Amber, Gdańsk 2008
  6. B. Kosmowska-Ceranowicz, W. Gontarska (red.), Bursztyn nie tylko nad Bałtykiem, Warszawa 2012
  7. B. Kosmowska-Ceranowicz, H. Paner (red.), Investigations into amber, Gdańsk 1999
  8. V. and K. Mizgiris, Mysterious Amber World, Nida 2005
  9. Ałatyr 2009: Katalog 3. Międzynarodowe Biennale dzieł autorskich z bursztynu, Kaliningrad 2009 (w języku rosyjskim)
  10. Bursztyn w sztuce dekoracyjnej, Petersburg 2003 (w języku rosyjskim)


Artykuł ukazał się w publikacji podsumowującej Międzynarodowe Sympozjum Badaczy Bursztynu Złoża – kolekcje – rynek w czasie targów Amberif 2013.