Otwarcie wystawy czasowej o bursztynie „Bursztyn. Dar prastarych drzew” oraz fotograficznej „Portrety 6 x 6”, jak również wręczenie Brązowego Medalu „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” – te wydarzenia uświetniły uroczystość 75-lecia powstania Muzeum Północno-Mazowieckiego w Łomży.
Jubileusz to przede wszystkim święto instytucji, ale również pracowników, którzy te 75 lat tutaj pracowali, a w pewnym sensie również moje prywatne, bowiem przez wiele lat miałem przyjemność kierować tą instytucją, a w tej chwili pracuję w Dziale Bursztynu, czyli robię to, co najbardziej mnie interesuje – mówi Jerzy Jastrzębski, długoletni kierownik Muzeum Północno-Mazowieckiego, obecnie starszy kustosz Działu Bursztynu, niezmiennie autorytet w tej dziedzinie i kurator wystawy „Bursztyn. Dar prastarych drzew”.
Muzeum zostało utworzone w 1948 roku przez zasłużonego etnografa Adama Chętnika, który już w latach 20. XIX w. interesował się tradycjami bursztyniarskimi na Kurpiach, zaś w latach późniejszych zajmował się badaniami bursztynu, klasyfikacją w oparciu „o folklor ludowy”, a także historią eksploatacji oraz kolekcją starych narzędzi i resztek warsztatów. Pierwsza wystawa – w muzeum i w Polsce – została otwarta w kwietniu 1950 roku w lokalu muzeum przy Alei Legionów w Łomży, trwała na pół roku i obejmowała ok. 500 różnych eksponatów. Od roku 1958 systematycznie powiększany zbiór był eksponowany na wystawie stałej „Jantar – bursztyn z dorzecza Narwi Środkowej”, a w 1980 r. został zaprezentowany na nowej wersji wystawy „Bursztyn w dorzeczu Narwi”. Do chwili obecnej muzeum zorganizowało 768 wystaw, które obejrzało je ponad milion odwiedzających.
Obecnie zbiory Działu Bursztynu łomżyńskiego muzeum liczą około 1300 obiektów, które od 2015 r. można oglądać na wystawie stałej „Bursztyn w dorzeczu Narwi”. Z kolei na jubileuszowej wystawie czasowej „Bursztyn. Dar prastarych drzew” prezentowane są eksponaty z kolekcji własnej muzeum, jak również obiekty wypożyczone ze zbiorów warszawskiego Muzeum Ziemi PAN, Muzeum Inkluzji w Bursztynie Katedry Zoologii Bezkręgowców i Parazytologii Wydziału Biologii Uniwersytetu Gdańskiego oraz Muzeum Bursztynu w Gdańsku – sumie 194 obiekty z bursztynu, w tym liczne inkluzje organiczne, roślinne i zwierzęce, różne formy naturalne, jak również różne odmiany złota Bałtyku. Wśród gotowych wyrobów znajdziemy biżuterię, rzeźby oraz przedmioty użytkowe. Swoją premierę na wystawie mają także drewniana szkatułka oklejona bursztynem oraz unikalne naszyjniki z okresu międzywojnia i bryłki bursztynu, które zostały zakupione z dotacji KGHM Polska Miedź.
Druga wystawa, „Portrety 6 x 6”, złożona jest z 36 archiwalnych fotografii wykonanych w latach 70. i 80. ubiegłego wieku przez mistrza bursztyniarza ze wsi Surowe Bolesława Deptułę. To zbiór portretowych ujęć z ludźmi w rolach głównych, znanymi i zupełnie anonimowymi, w tym pracownikami muzeum z różnych lat, pokazanymi pojedynczo na pozowanych zdjęciach oraz w scenach zbiorowych.
Tradycje bursztyniarskie na Kurpiowszczyźnie
Kurpie to region szczególnie związany z bursztynem – dzięki odkryciu większych i łatwo dostępnych nagromadzeń wtórnych bursztynu, które na wiele lat ukierunkowały zainteresowania i zajęcia tutejszych mieszkańców. Do perfekcji doprowadzili oni metody wydobywania i obrabiania bursztynu, który stał się trwałym elementem obyczajów i piękną ozdobą kurpiowskich ubrań. Od końca XVIII wieku do pierwszej wojny światowej Kurpiowszczyzna była miejscem intensywnego pozyskiwania i obróbki bursztynu. Minerał ten stanowił źródło utrzymania nie tylko ludności wiejskiej zajmującej się obróbką na potrzeby własne i najbliższych sąsiadów, ale też powstawały tam warsztaty przemysłowe, w tym słynna fabryka Braci Bernsteinów działająca w Ostrołęce od 1798 roku.
Po II wojnie światowej działało już tylko kilku kurpiowskich bursztyniarzy, z których najsłynniejszym był Wiktor Deptuła z Surowego. Zmarły w 1975 roku artysta był wielokrotnie nagradzany za swoje prace, a jego naszyjniki zdobią do dzisiaj stroje członkiń Państwowego Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca „Mazowsze” – jednego z największych na świecie zespołów artystycznych, sięgających do bogactwa narodowych tańców, piosenek, przyśpiewek i obyczajów. Na zlecenie muzeum wykonywał on wyroby, obrabiając bursztyn na przystosowanym do tego celu kołowrotku do przędzenia wełny. Podpatrując wielkiego mistrza, tajniki bursztynowego rzemiosła przejął Stanisław Bziukiewicz z Wachu i tym sposobem uchronił tradycyjne kurpiowskie wzory i techniki obróbki od zapomnienia. Obecnie do dawnych wzorów kurpiowskich nawiązuje jego syn Zdzisław Bziukiewicz, odtwarza je ze starych opisów i fotografii, wzbogacając w ten sposób kolekcje muzealne w całej Polsce. Wraz z żoną Laurą stworzył Muzeum Kurpiowskie w Wachu, gdzie oprócz przedmiotów codziennego użytku, ubiorów i wyposażenia starych kurpiowskich gospodarstw zebrał kolekcję narzędzi i maszyn służących dawnym bursztyniarzom do pracy. Za ich pomocą pokazuje odwiedzającym zapomniane techniki wydobycia i obróbki tego kurpiowskiego złota.
Jubileuszowy rok jest idealnym pretekstem do zwrotu w stronę kurpiowskiego złota oraz przypomnienia i utrwalenia fundamentów lokalnej tożsamości, nie tylko przez wystawę, ale również przez towarzyszące jej wykłady, prelekcje i zajęcia edukacyjne.
„Bursztyn. Dar prastarych drzew” oraz „Portrety 6 x 6”
Muzeum Północno-Mazowieckie w Łomży
13.10.2023 – 4.02.2024