Obszary prognostyczne występowania bursztynu w woj. pomorskim

Opracowanie wykonane dla Ministerstwa Środowiska przez Państwowy Instytut Geologiczny i Państwowy Instytut Badawczy. Stan na 31.12.2009.

11. INNE KOPALINY

11.1. BURSZTYNY

11.1.1. Wstęp

Koncentracje bursztynu na obszarze Polski występują w dwojakiej pozycji stratygraficznej:
– jako bursztynonośne utwory górnego paleogenu w pozycji in situ, w strefie litoralnej epikontynentalnego morza eoceńskiego,
– jako osady redeponowane wśród utworów czwartorzędowych.
Eoceńskie utwory bursztynonośne występują pod dość grubym nadkładem na zachodnim obrzeżeniu Zatoki Gdańskiej oraz na obszarze północnej Lubelszczyzny. Czwartorzędowe złoża bursztynu powstały w wyniku niszczenia i czasem wielokrotnej redepozycji bursztynonośnych utworów paleogenu, zwłaszcza złóż sambijsko-chłapowskich występujących w obrzeżeniu Zatoki Gdańskiej. W osadach plejstoceńskich bursztyn jest spotykany głównie w strefie fluwioglacjalnych stożków sandrowych. Holoceńskie nagromadzenia bursztynu są związane z kopalnymi plażami morza litorynowego oraz z niektórymi odcinkami współczesnych plaż bałtyckich.

11.1.2. Kryteria bilansowości

W obowiązujących kryteriach bilansowości według Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie kryteriów bilansowości złóż kopalin (Dz. U. z 2001 r., Nr 153, poz. 1774, z późn. zm.) dla złóż bursztynu zostały określone dwa wymogi: maksymalna głębokość dokumentowania oraz minimalna zawartość bursztynu w osadzie (tab. 11.1.1).

Tabela 11.1.1. Kryteria bilansowości złóż bursztynu

Parametr

Jednostka

Wartość brzeżna

Maksymalna głębokość dokumentowania

m

30

Minimalna zawartość bursztynu

g/m2

80 (40*)

               
* zasoby pozabilansowe


11.1.3. Stan rozpoznania złóż udokumentowanych

Udokumentowane zasoby bursztynu wynoszą łącznie 29,7 t i występują w trzech złożach w województwie pomorskim (tab. 11.1.2.).


11.1.4. Obszary oraz zasoby prognostyczne i perspektywiczne

Rezerwę zasobową bursztynu stanowią obliczone zasoby prognostyczne, obszary perspektywiczne oraz hipotetyczne, których rozmieszczenie można w przybliżeniu ocenić na podstawie przesłanek litologiczno-facjalnych. Definicję takich zasobów spełniają dwie grupy zróżnicowane pod względem pozycji stratygraficznej skały macierzystej i cech litologicznofacjalnych nagromadzeń kopaliny (tab. 11.1.2 i 11.1.3):
– zasoby prognostyczne in situ w utworach eoceńskich,
– zasoby prognostyczne i perspektywiczne redeponowane w osadach czwartorzędowych.

Tabela 11.1.2. Obszary i zasoby prognostyczne bursztynu w utworach eoceńskich i czwartorzędowych

Województwo                

Obszar prognostyczny

Nazwa złoża

Zasoby (t)

 

Zasoby w utworach eoceńskich

   

pomorskie

Pobrzeże Kaszubskie

Kępa Swarzewska, Półwysep Helski

643 820

pomorskie

Pobrzeże Słowińskie

okolice złoża Możdżanowo

20

lubelskie

północna Lubelszczyzna

rejon wokół złoża Górka

Lubartowska wraz ze złożem

56 504

 

Zasoby w utworach czwartorzędowych

   

pomorskie

Pobrzeże Kaszubskie

Borek

23

pomorskie

Żuławy Wiślane (delta Wisły)

Stegna

1,4

pomorskie

Żuławy Wiślane (delta Wisły)

Sztutowo – pole I

10,3

pomorskie

Żuławy Wiślane (delta Wisły)

Sztutowo – pole II

8,9

pomorskie

Pojezierze Kaszubskie

Smołdzino

0,6

Razem

   

44,2

Ogółem 

   

700 388,2



Najbardziej perspektywicznym obszarem jest delta Wisły i pobliskie sektory dna Bałtyku.

Pozytywne wyniki poszukiwań bursztynu uzyskano również w innych rejonach Pobrzeża Bałtyku (tab. 11.1.3).


Tabela. 11.1.3. Obszary perspektywiczne bursztynu

Województwo

Obszar perspektywiczny

Miejscowość

pomorskie

Żuławy Wiślane

Jantar

pomorskie

Mierzeja Wiślana

Krynica Morska

pomorskie

Pobrzeże Kaszubskie

Ostrowo

pomorskie

Wybrzeże Słowińskie

północna część rynny Jeziora Żarnowieckiego

pomorskie  

Pobrzeże Kaszubskie (obszar miasta Gdańsk)

Jelitkowo–Brzeźno

 

pomorskie

Pobrzeże Kaszubskie

Różyny, Kleszczewko, Warcz, Smęgorzyno, Lipce

 

Ponadto wystąpienia bursztynu, które mogą sygnalizować istnienie perspektyw zasobowych (zasoby hipotetyczne), są znane w następujących punktach:
– na południowy zachód od miasta Lidzbark Warmiński (woj. warmińsko-mazurskie),  
– w rejonie miejscowości Kajkowo na północno-zachodnim skłonie misy jeziora Morliny na południe od Ostródy (woj. warmińsko-mazurskie),  
– w rejonie miejscowości Zielnowo koło Grudziądza (woj. pomorskie),  
– w rejonie miejscowości Góra Puławska koło Puław (woj. lubelskie).

Wielkość oszacowanych zasobów prognostycznych prawdopodobnie nie znajdzie potwierdzenia w złożach udokumentowanych ze względu na głębokość zalegania bursztynu w woj. pomorskim (tab. 11.1.4).

Tabela 11.1.4. Zasoby bursztynu wg stanu na 31.12.2009 r.  

Województwo

Liczba złóż

 

Zasoby bilansowe  (t)

 

Liczba złóż

 

Zasoby prognostyczne (t)

 

pomorskie

3

29,7

7

643 884,2

lubelskie

2

56 504,0

Razem

3

29,7

9

700 388,2



11.1.5. Rekomendacje dalszych prac

W przypadku bursztynu występującego in situ w utworach paleogeńskich stosowanie powszechnie obowiązujących metod dokumentowania złóż przynosi zadowalające efekty. Odmiennie wygląda sprawa w przypadku bursztynu występującego w osadach czwartorzędowych – bursztyn bywa eksploatowany podczas etapu dokumentowania złoża lub staje się przedmiotem nielegalnej eksploatacji zaraz po udokumentowaniu, w okresie poprzedzającym wydanie koncesji na eksploatację. W celu poprawy przedstawionej sytuacji można zasugerować dwie możliwości działań formalno-prawnych:
– dopuszczenie uzyskiwania kompleksowych koncesji na prace badawcze i eksploatację złoża,
– sporządzanie uproszczonych dokumentacji geologicznych na podstawie oszacowania objętości osadu bursztynonośnego i wydajności w rejonie jako procentowego udziału wyrobisk pozytywnych w całej liczbie wyrobisk geologicznych w szeroko pojętym rejonie złoża.

11.1.6. Bariery i ograniczenia

Możliwości zagospodarowania zasobów perspektywicznych bursztynu są ograniczane czynnikami zewnętrznymi, które można umownie podzielić na cztery grupy:  
– ograniczenia spowodowane warunkami geologiczno-górniczymi wpływającymi na koszt pozyskania surowca,
– ograniczenia związane z koniecznością ochrony środowiska naturalnego,
– ograniczenia spowodowane konfliktem z infrastrukturą na powierzchni złóż,
– ograniczenia spowodowane przepisami dotyczącymi dokumentowania zasobów bursztynu.

11.1.7. Wnioski

1.  Na obszarze Polski w sposób formalny udokumentowano jedynie bardzo niewielką część zasobów bursztynu.
2.  Poszukiwania nagromadzeń bursztynu powinny być uwarunkowane przesłankami paleogeograficznymi (niewielka odległość od wybrzeża morza eoceńskiego) i facjalnymi. Przesłanki paleogeograficzne ograniczają zatem rejon poszukiwań do obszaru Pomorza i Polski wschodniej,  a  zastosowanie przesłanek facjalnych pozwala wybrać z tych obszarów rejony perspektywiczne. Omówiona powyżej metodyka została zastosowana z dobrym skutkiem pod czas ba dań osadów asocjacji bursztynonośnej na północnej Lubelszczyźnie.

Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, www.pgi.gov.pl