Pierścionek autorstwa Doroty Sokołowskiej

Biżuteria jest formą plastyczną odzwierciedlającą osobowość projektanta i odbiorcy. Harmonijnie dobrana podkreśla zalety użytkownika. Jest znakiem intencjonalnym, gdyż ma przywoływać przyjemne odczucia estetyczne i przekazywać informacje. Może być więc klasyczną formą, dyskretnie prezentowaną, stwarzającą klimat spokoju, powagi i stabilności, dopełniającą klimat całości lub prowokującą i agresywną, awangardową, której celem może być dekoncentracja.

Ekspresja ekspozycji biżuterii może być także wyrazem osobowości. Nowe środki wyrazu, nowe materiały, nowe konstrukcje, nietypowe miejsca zastosowania są wtedy świadomym wyborem, których celem będzie podkreślenie cech charakterystycznych, na przykład zalet i ukrycia wad przez odwrócenie uwagi. Biżuteria jest więc informacją o upodobaniach. Banalne użycie brzydkiej biżuterii informuje o nieciekawej osobie, bez wrażliwości. Chyba że jest to czytelna prowokacja i wtedy ma to zupełnie inny sens.

Biżuteria zawiera jeszcze jeden element oddziaływania: psychologiczny. Ten może się okazać najważniejszy. On decyduje o wyborze, kupnie, podarunku, ale i zastosowaniu. Biżuteria nie jest więc bezsensowną dekoracją; ma sens wielowarstwowy, złożony, zarówno w aspekcie plastyczno-estetycznym, jak i informacyjnym i psychologicznym.

Bawmy się nią z sensem, świadomością intencji, celem i konsekwencją użycia. Bowiem BIŻUTERIA ROZPOCZYNA ROZMOWĘ. Jej piękno oznacza skupienie się na szczególe.

Współczesność posługuje się złożonym przekazem, ale krótkim i konkretnym, także w sztuce, a w sztuce projektowej szczególnie. Istotą wyrazu jest innowacyjność i trafność wypowiedzi poprzez dobór właściwie zastosowanych materiałów. Amerykanie twierdzą, że pierwsze 30 sekund wystarcza na wyrobienie sobie opinii o drugiej osobie. Wrażenie takie to suma harmonii szczegółów i pozytywnych skojarzeń. Znaczącym udziałem tej psychologicznej ,,zabawy” może być szczegół z zastosowaniem bursztynu.

Biżuteria usytuowana na wysokości wzroku w centralnym miejscu sylwetki, skupiająca uwagę swym pięknem, wywołująca dobre skojarzenia staje się obrazem duszy i przekazem jego dobrych informacji. Gra pierwszym wrażeniem oparta na doskonałym akcencie ustanawia od razu klasę w wielu pozytywnych aspektach. Złożoność i bogactwo przekazu treściowo-obrazowego ustanawia poziom oceny i respekt. Taką energię wnosi bursztyn, minerał wyjątkowo inspirujący twórcę i jego odbiorcę.

Szacunek projektanta do bursztynu rozpoczyna się z chwilą pierwszej obserwacji. Obraz jego zastosowania w dziele objawia się natychmiast (intuicyjnie) albo analizując jego cechy tworzące istotę tego wrażenia i charakter bryły – po dłuższym zsyntezowaniu odbioru, wiedzy i umiejętności. Najważniejszym elementem tego etapu jest cel, zastosowanie, funkcja i dedykacja (komu, co, po co?).

Unikatowość brył bursztynu – ze względu na niepowtarzalną formę, wielkość, masę, powierzchnię, kolor, połączenie efektów, projekcje wnętrza, inkluzje – tworzy niekończący się świat inspiracji do improwizacji artystycznych. Zafascynowanie różnorodnością i atrakcyjnością powiększa grupę twórców tej unikatowej sztuki.

Bursztyn – zjawisko z charakterem

Jak żaden inny komponent biżuterii bursztyn wymaga szczególnej troski, poznania. Inspiruje. Zadaniem współczesnego projektanta jest wyeksponowanie jego najistotniejszych właściwości, charakteru tej jedynej unikatowej bryły. Jak żaden inny kamień jubilerski bursztyn zawiera w sobie najwięcej elementów plastycznych i innych oddziałujących na nasze zmysły: zmysł wzroku, dotyku, smaku, powonienia; epatuje kolorem, formą, fakturą, światłem wewnętrznym, przezroczystością lub pejzażem wewnętrznym, inkluzjami, zapachem. Ogólnie: energią bursztynową.

Z każdego innego minerału jesteśmy w stanie zbudować wizję każdej formy biżuteryjnej. W przypadku bursztynu błędem jest niedocenianie tych wyjątkowych wyróżników, które wywołują pozytywne skojarzenia. Już piękno form naturalnego bursztynu wzbudza respekt i szacunek, inspiruje. Dopełnione wizją twórcy projektanta stworzy, może niezauważalne do tej pory, efekty estetyczne: dzieło zjawiskowe, niepowtarzalne, artystyczne.

Pierwotnego piękna natury nie można niszczyć nieprofesjonalnym i niewrażliwym działaniem. Dlatego też często bywa tak, że wyjątkowa uroda kęsa bursztynu onieśmiela i paraliżuje do tego stopnia, że nie możemy określić jego zastosowania. Często wykształcona podświadomość dopiero po zafascynowaniu i kontemplacji olśnieniem wskaże rozwiązanie.

Mówię tak o pozaracjonalnym podejściu do bursztynu (emocjach, zrozumieniu) ponieważ sam surowiec jest w swojej istocie nieprzewidywalny. Dotyczy to tej części twórczości artystycznej, która wymaga skupienia, wrażliwości, olśnień, natchnienia, wiedzy i kultury osobistej w posługiwaniu się warsztatem. Można to w pewnym sensie porównać z pisaniem ikon, gdzie postępowanie określone jest kanonem procedur i przede wszystkim poprzedza je chwila skupienia przed pracą, wprost modlitwa. Obcowanie z bursztynem na podobnych zasadach poszanowania, w odpowiednim zakresie zapewnia takie same wrażenia. To dotyczy pracy indywidualnej w twórczości artystycznej unikatowej.

Kolor

Znaczącymi elementami plastycznymi stanowiącymi o atrakcyjności bursztynu są w pierwszym rzędzie kolor i różnorodność. Symbolika koloru bursztynowego tworzy przekaz dobrej energii ciepła słonecznego – światła optymizmu. Wobec tezy, że barwy kształtują nasze życie, kolor żółty, pomarańczowy, przezroczysty ,,koniakowy” tworzą doskonałość optymizmu człowieka zakorzenioną w jego ludowej naturze.

Tak jak poprzez muzykę Beethovena, który zdefiniował istotę muzyki i twierdził, że z nią ludzie mogą być lepsi (Wielka Fuga opus 133), tak z bursztynem mają być szczęśliwsi. Zadowolenie z kontemplacji pięknej sztuki biżuterii wzbogaca nas i daje poczucie jej posiadania. Gene Davis, jeden z Waszyngtońskich Malarzy Barwnych Płaszczyzn, stwierdził, że materiały wpływają na formę. Można to odnieść do bursztynu, którego niepowtarzalność inspiruje do celowych, trafnych i doskonałych zastosowań.

Wracając do psychologicznej natury koloru bursztynowego i wywoływanych pozytywnych skojarzeń to można w tym miejscu już skonstatować, że bursztyn w swej naturalnej postaci już na tym pierwszym etapie poznania jest z tych względów akceptowany. Nakazem dla twórców jest jak najmniej zniszczyć jego pierwotność, a jak najwięcej zachować i zaprezentować jego istotną naturę, wyeksponować unikatowość bryły bursztynu, wydobyć i podbić dodatkowymi elementami plastycznymi wartość ostatecznego dzieła. Stosowanie niekonwencjonalnych form ekspresji jest oczekiwane, ale w granicach budowania harmonii brzmienia nowego piękna.

Kolor ma znaczenie psychologiczne w projektowaniu wizerunku. Żółty oznacza najwyższe wartości i wiedzę; to symbol radości, symbol słońca; aktywizuje wspomnienia dobrych czasów, np. wakacji, wywołuje optymistyczne wibracje, skojarzenia pogody, ciepła i poczucia szczęścia. Kolor pomarańczowy symbolizuje energię, a ze względu na właściwości wydobywania twórczych myśli wykorzystywany jest najczęściej do reklamy. Kolor jest pierwszą rzeczą, jaką rejestruje nasz mózg – dlatego oczekiwana jest staranność w jego skutecznym zastosowaniu w biżuterii z bursztynem. Tym może rzeczywiście rozpoczynać rozmowę, ale także określić ocenę nas samych w pierwszym wrażeniu i przede wszystkim pozostawić w pamięci szlachetny pozytywny obraz. Kolor bursztynu wzbogacony światłem własnym lub zewnętrznym tworzy jego istotę. Rozświetlone bursztyny plasują się w sztukach pięknych i użytkowych, jak doświetlone rzeźby ust Aliny Szapocznikow.

W poszukiwaniu światła w bursztynie

Światło pojawiające się w przestrzeniach przezroczystych bryłek bursztynu nadaje mu szczególnego charakteru. Niektóre formy mające przezroczyste przestrzenie wewnętrzne wzbogacają wartość tego minerału. Natura w tej postaci zawiera już elementy sztuki i może być konfrontowana ze współczesnymi rzeźbami Hansa Arpa, Henry Moora, Barbary Hepworth czy Constantina Brancusiego. Ich rzeźby organiczne także skierowane są do wnętrza. Sięganie w głąb to szczególna forma szukania prawdy. Mottem dla powyższych stwierdzeń może być: ,,Kto nie uwzględnia natury w twórczości, robi z niej tylko dekorację”.

Fascynujące tajemnice natury bursztynu to jakby przemyślana ekspresja elementów plastycznych; inspirująca do przemyśleń twórczych i działań pararzeźbiarskich. Obserwacja natury, jak pokazuje historia, jest prawidłowym wsparciem rozwoju, w tym sztuki. Formą świata biologicznego jest abstrakcja organiczna. Tworzy ona stylizacje w oparciu o naturę i jest plastycznym odpowiednikiem pojęć natury, np. rzeźby Hansa Arpa są obrazem takiej więzi z naturą. Jego rzeźby są tworzone analogicznie do natury i wyrażają taką samą harmonię i prostotę.

Unikatowość bursztynu wymusza indywidualne rozstrzygnięcia plastyczne, eksponujące urodę bursztynu i jego istotę – takie wrażenia inspirują wprost do działań projektowych. Poprzez wybór istotnych wartości są poprawianiem natury w stronę doskonałości artystycznej. Ideałem transpozycji natury, w tym bursztynu, jest rzeźba Brancusiego i jej tytuł ,,Rzeźba, którą należy zgubić w lesie” z 1930 roku. Co w naszym przypadku powinno oznaczać takie zrozumienie bursztynu, żeby tworzyć nową jego naturę, ale nie twór obcy. Podobnie wyrażał to Henry Moore: ,,Obserwacja natury jest częścią życia artysty, zwiększa jego wiedzę o formach, zachowuje jego świeżość, inspiruje go”.

W przestrzeniach wewnętrznych bursztynu, poza wymienionymi, są zawarte inkluzje: zwierzęce i roślinne. Wyeksponowanie ich w biżuterii jest kolejnym wyzwaniem projektowym. Celowość wykorzystania wszystkich elementów we właściwej ich proporcji: tła, kierunku ekspozycji inkluzji, światła wewnętrznego, szczególnej oprawy musi utworzyć doskonałą wartość formy użytkowej według asortymentu: pierścionka, broszy, naszyjnika, bransolety, etc.

Jedynym elementem wyjątkowym w grupie minerałów i kamieni jubilerskich charakterystycznym tylko dla bursztynu jest zapach; przy potarciu bryły wytworzony zostaje żywiczny zapach lasu i związane z nim skojarzenia i wizje. Pamięć wrażeń przywołuje kolejne elementy: dźwiękowe, obrazowe, emocjonalne. Budowanie nowych wrażeń staje się dodaną wartością tego uznanego cudu natury.

Prognozy rozwoju wzornictwa biżuterii z bursztynem i twórczości unikatowej

Profesjonalizm projektantów wynikający ze znajomości właściwości fizycznych, chemicznych i estetycznych oraz twórcze ich wykorzystanie w projektowaniu biżuterii unikatowej może być bazą zastosowania wiedzy, umiejętności i wrażliwości artystycznej w opracowaniach designerskich. Wieloseryjność nie może uwzględnić istoty i wyjątkowości bursztynu. Półprodukty z bursztynu (płytki, kaboszony, kule) nie stworzą innowacyjnej całości, jeśli będą mogły być zastąpione każdym innym surowcem. Ujednolicenie form modułowych z jednoczesnym ujednoliceniem koloru według przemysłowych zasad produkcyjnych jest odejściem od natury, wręcz postępowaniem wbrew naturze i zagubieniem istoty bursztynu. Odejście od tych zasad i powrót do unikalności surowca w określonych proporcjach pozwoli na stworzenie wzornictwa rzeczywiście opartego na naturze. 
 
Większe i szybsze możliwości rozwoju sztuki bursztynu widzę w projektach unikatowych i mało produkcyjnych. Bowiem automatyczna seryjność wytwarzania form kłóci się z ideą piękna bursztynu naturalnego. Nowe objawienia bursztynu muszą stworzyć wyjątkowe kreacje. Z obserwacji rynku sztuki i przeglądów twórczości artystycznej na targach sztuki i międzynarodowych wystawach można prognozować o takim kierunku rozwoju bursztynnictwa, które będzie paralelne do tendencji w sztukach plastycznych i modzie w ogóle. Nowa stylistyka musi być otwarta na współczesne upodobania do łączenia nawet nietypowych materiałów w sentymentalnych, może antykizujących stylach. Aktualny obraz poziomu polskiego wzornictwa i ,,kadra stylistów” w konfrontacjach międzynarodowych oraz perspektywy rozwoju są w ocenach specjalistów dobrze usytuowane. Nowatorstwo projektowania oparte na twórczej metodyce i nowoczesnych technologiach będzie charakterystycznym wyróżnikiem polskiej biżuterii z bursztynu. Na etapie promocji ważnym będą dopełniające działania marketingowe tworzące całość bursztynową.

Barwy kształtują nasze życie, a barwy to bursztyn, bursztyn to emocje.

Dynamiczny i prawidłowy rozwój wzornictwa polskiej biżuterii bursztynowej, jaki jest realizowany, wskazuje, że bursztyn powinien stać się polską marką eksportową. Promocja dobrego wzornictwa uplasuje bursztyn w trendach mody jako wizytówkę Polski. Współczesna marka bursztynu powinna kontynuować jego tradycje i tworzyć ciągłość kulturową z nim związaną.

Artykuł w pełnej wersji ukazał się w publikacji podsumowującej Międzynarodowe Sympozjum Badaczy Bursztynu "Złoża - kolekcje - rynek", która odbyła się w czasie targów Amberif 2013.